Uitnodiging Symposium De Groene Vesting

 Op weg naar 1629 organiseert de Groene Vesting op 11 september aanstaande een symposium met de titel ‘Keerpunt 1629’.
Voor belangstellende vind je hier de officiële uitnodiging ook voor onze vrijwilligers.
Klik hier voor de uitnodiging van het symposium Keerpunt 1629.

DODENHERDENKING IN NIEUWKUIJK,  DRUNEN en ELSHOUT, 4 MEI 2024
 ‘Opmaat naar 80 jaar vrijheid’
Heemkundekring Onsenoort is traditioneel betrokkenbij de Dodenherdenkingsplechtigheden in verschillende kernen van de gemeente Heusden. De plechtigheid in Nieuwkuijk vond plaats op het kerkpleinvoor de kerk van de H.Johannes Geboorte.  De HKK werd vertegenwoordigd door haar voorzitter Adrie Verboord.
De Gemeente Heusden werd dit jaar voor het eerst officieel afgevaardigd, in de persoon van Wethouder Tom Blankers. Hij sprak zijn waardering uit voor het initiatief tot deze herdenking dat vorig jaar werd genomen door het St. Joris Gilde van Nieuwkuijk en Harmonie De Eendracht.  Ook de Veteranenvereniging Heusden was vertegenwoordigd. Een dapper kleindochtertje van een van hen nam ook deel aan de kransleggingsceremonie uit naam van de Veteranenvereniging, het Gilde St. Joris en de Gemeente Heusden. Met aandacht luisterden alle bezoekers naar de sprekers, de musici, het lied van singer-songwriter Paula van Buul  ‘Nieuwkuijk was bang’, over de rampdagen rond Nieuwkuijks bevrijding op 4 en 5 november 1944, en het altijd indrukwekkende The Last Post, gespeeld door Mary van de Lee.  
De ‘twee minuten stilte’ waren echt stil. 

Angst was het sleutelwoord in de toespraken van deze avond, maar daarnaast waren er woorden van troost in de verhalen over hoe mensen in tijden van oorlog en extreem gevaar konden vertrouwen op de goedheid van dorpsgenoten en zelfs onbekenden. Ook woorden die opwekten tot een diep besef van onze gezamenlijk verantwoordelijkheid voor een vreedzame samenleving. Want ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’.  Wethouder Blankers herinnerde aan de heldenrol die ‘gewone’ mensen tijdens de bezettingsjaren hebben gespeeld, aan oorlogsellende die voor ons nu voorbij is – maar voor vele anderen nog steeds niet – en wees op onze plicht die kostbare erfenis van vrijheid te koesteren en te beschermen voor de volgende generaties. Ook als we daarmee soms ons eigen comfort op het spel moeten zetten. 

Voorzitter Adrie Verboord had voor het thema angst, dat ook in ons heem zo’n overstelpende rol speelde in de ‘opmaat naar vrijheid’ speciale inspiratie gevonden in het historische archief van de Nieuwkuijkse Mien van Bladel. De nu 93-jarige mevrouw van Bladel die dit enorme bestand heeft bijgehouden vanaf 1930 tot heden, heeft haar archief geschonken aan de HKK. In haar dagboeken over de Bevrijdingsdagen spreekt zij over de bijna ondraaglijke angst waarin zij en haar omgeving leefden. Het overmatige geweld waarmee de geallieerden de dorpen in onze streek dachten te moeten bevrijden, leidde tot onherstelbare verwoestingen van monumenten en mensenlevens – ook in de zin van levenslange trauma’s. Hij benadrukte dat op dit moment mensen in doodsangst leven onder gruwelijk oorlogsgeweld, waarvoor zij bij ons een veilige schuilplaats zoeken. 

In Drunen stond de herdenkingstoespraak van HKK-lid Frans de Jongh in het teken van “Leven in vrijheid is geen recht naar een voorrecht”.  Staande voor de plaquette aan het Gemeentehuis met de namen van alle oorlogsslachtoffers en gesneuvelde bevrijders van de Gemeente, memoreerde hij allen maar noemde met name twee mensen die hun leven gaven voor anderen: de geboren Rotterdammer Henk Romeijn en de Drunense huisarts Gerard Akkermans. In Romeijn, die in levensgevaarlijke situaties verzetsmensen en onderduikers hielp, zag hij het symbool van de Dokwerker. De 23-jarige werd gefusilleerd. De 38-jarige Gerard Akkermans werd dodelijk geraakt toen hij tijdens de bevrijding van Drunen zijn doktersplicht bleef vervullen. Hij symboliseerde voor hem de universele oorlogspijn en angst, uitgebeeld in Zadkines beeld van de Verwoeste Stad. 

 In Elshout nam HKK-lid Toon Groot ook een thema over dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei had aangereikt voor de herdenkingen van dit jaar: aandacht voor de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en die nog steeds zichtbaar zijn. Zichtbaar – voor wie ziet – in het blijvende verdriet van mensen die familie en vrienden hebben verloren en in ooit dierbare maar onherkenbaar veranderde dorpscentra. In de kleine agrarische kern Elshout werden die littekens niet zozeer veroorzaakt door de honger (men hielp elkaar met voedsel dat men zelf verbouwde) en de Holocaust (Joden vonden hier een gastvrij onderduikadres) maar wel door de drukkende angst tijdens de dagen van de Bevrijding, de dood van veel jonge mensen en de verwoesting van de eigen omgeving. Hij noemde alle plaatselijke slachtoffers en de in Elshout begraven geallieerde bevrijders bij hun naam.  

Zilveren Draaginsigne voor echtpaar
Tijdens de vrijwilligersmiddag op 27 januari in Nieuwkuijk, heeft Heemkundekring Onsenoort een goede traditie weer opgepakt. Jaarlijks een vrijwilliger van de vereniging nog eens extra in de schijnwerper zetten, ook al willen ze dat eigenlijk liever niet. Ze voelen zich doorgaans veel beter wanneer ze op de achtergrond hun gewaardeerde bijdrage kunnen leveren.

Deze keer was het de beurt aan Adrie Moonen voor zijn inzet als amateur-archeoloog in het veld, voor het overdragen van zijn kennis en vaardigheden op dit gebied en voor het maandelijks bezorgen van het verenigingsblad. Na een kleine 20 jaar genoeg reden om de waardering letterlijk op te spelden met het Zilveren Draaginsigne van Brabants Heem.

Maar er was nog iemand om de schijnwerper op te richten. Frank Sinatra zong het al: ‘you can’t have one without the other’. Zo voelde dat ook voor de heemkundekring. Thea Moonen – de Vaan doet hetzelfde als Adrie: archeologie, maar dan het wassen, sorteren en aan elkaar plakken van de gevonden scherven, het overdragen van wat er allemaal bij het verwerken van vondsten komt kijken en het bezorgen van het verenigingsblad.

Voordeel voor voorzitter Adrie Verboord was, dat hij zich kon beperken tot de speeches. Het opspelden van de versierselen konden Adrie en Thea mooi bij elkaar doen.

Adrie en Thea Moonen geflankeerd door dochter Irma en Adrie Verboord

ERFGOEDSCHOOL ONSENOORT,  31 oktober 2023
Een vliegende start
Eind 2022 groeide tijdens de viering van het 75-jarig bestaan van de HKK Onsenoort het plan om een bijzondere vorm van kennisoverdracht over ons heem op te zetten, zowel voor leden als andere belangstellenden. Binnen een jaar is het plan gerealiseerd in de oprichting van de Erfgoedschool Onsenoort (ESO), onder de gedreven leiding van Cees Akerboom en de enthousiaste medewerking van bestuursleden als redacteur van MGT Frans van Noppen en voorzitter Adrie Verboord. De intekening op de basiscursus met vier lezingen, twee excursies en een eindtest was beperkt tot 20 deelnemers en in no time volgeboekt. De belangstelling voor historie en natuur van ons heem en de typische kenmerken van de 11 kernen van de Gemeente  Heusden blijkt groot te zijn. En dat geldt niet  alleen voor nieuwkomers in onze gemeente maar ook voor al lange of korte tijd ‘gewortelden’. En niemand werd teleurgesteld, gezien de enthousiaste en vaak verraste reacties na elke presentatie. De cursusleiding deelde bij de eerste bijeenkomst een mooi verzorgd en zogezegd waterdicht programmaoverzicht uit, maar een overdaad aan water gooide toch roet in het eten voor wat betreft de voor 19 november geplande wandelexcursie rond de Haarsteegse Wiel, die werd ingehaald op 7 januari 2024. Maar de ESO was geboren en is ‘here to stay’!
Een warm welkom In Vlijmen
Die eerste samenkomst vond op 31 oktober plaats in het sfeervolle trouwzaaltje van het oude raadhuis van Vlijmen dat burgemeester Van Hees ter beschikking had gesteld. Na de officiële opening presenteerden voorzitter Adrie Verboord en cursus-en gespreksleider Cees Akerboom (een streng doch rechtvaardige tijdsbewaker!), een kennisquizje over de Gemeente en dat viel de meeste aanwezigen niet mee! Na afloop werd de Gemeentegids van 2023 uitgereikt, een nuttige informatiebron ter bestudering van cijfers en statistieken. Bestuurslid René Esser fungeerde als IJsbreker bij het individueel  introduceren van de deelnemers. Na een voor velen verrassende rondleiding door het moderne gedeelte van het raadhuis met wethouder Thom Blankers en kabinetschef Mirjam van Helvoort (die onze gastvrouw vertegenwoordigde) volgde een pauze met ware verwenhapjes. Adrie Verboord en Thom Blankers lichtten daarna entertainend èn informatief een fotoreeks toe over de elf Heusdense kernen.
Heusden, Brabants maar met een Hollands hart
Tijdens de tweede bijeenkomst, op 14 november in de Gildekamer van het Gouvernementshuis in Heusden, trad de historicus dr. Hildo van Engen, hoofdarchivaris van ’s – Hertogenbosch op als spreker. Hij is gespecialiseerd in middeleeuwse geschiedenis en een kenner van de historie van ons heem. Hij presenteerde het verhaal over het land van de Heren van Heusden – dat zich  in de middeleeuwen uitstrekte van Engelen tot Veen – aan de hand van oude prenten en foto’s van (resten) van historische gebouwen en monumenten in en om de Vesting. Zoals in Oud Heusden, Aalburg, Herpt, Wijk en Heesbeen. Hij toonde ook foto’s van originele middeleeuwse handschriften en oorkonden uit deze regio en kaarten en plattegronden van Blaeu uit de 17^de eeuw. Heusden Vesting, al vanaf de 14^de eeuw in het bezit van de Graven van Holland die het de Hertogen van Brabant afhandig hadden gemaakt, bereikte het toppunt van zijn welvaart en macht in de eerste helft van de 17^de eeuw als de belangrijkste vesting van Holland tegen Spanje, na de val van Breda.  Het verval begon na 1690, toen de ‘Staatse’ troepen Den Bosch innamen en Holland de steun van Heusden voortaan kon missen. Dit was het begin van een geleidelijke verpaupering tot aan de 20^ste eeuw. Door vestiging van nieuwe industrieën maar vooral door ingrijpende, gul gesubsidieerde en vaak omstreden – want historiserende, Anton Pieckachtige – restauratie van de binnenstad kwam Heusden na Wereldoorlog II weer tot bloei…dankzij het massatoerisme.
De eeuwige dreiging van het woelige water in Heusden en de Langstraat
Dit was het onderwerp van de derde bijeenkomst op 28 november, in de Heemkamer van bibliotheek Vlijmen. Huisfotograaf van de HKK  Ad Hartjes, voormalig medewerker van de National Geographic  en het Brabantse Waterschap, liet fascinerende kaarten, prenten en opnamen zien van dijkdoorbraken en overstromingen in het oude ‘Braecbant’, de drassige streek tussen Geertruidenberg en Nederhemert  waarin ‘De Langhe Straet’ ligt. Een landschap van twee miljoen oud waardoor in het Holoceen, aan het einde van de eerste IJstijd (12000  v. Chr.) de meanderende regenrivier de Maas ging stromen, wat het begin betekende van eeuwenlange wateroverlast in Brabant. In de 13^de eeuw werden al dijken gebouwd langs de oevers en in de 16^de eeuw ging de eerste ‘overlaat’ (de Beerse) het Maaswater afvoeren. Maar dijken, overlaten noch ‘dwarsdijken’ konden het water temmen, zoals bij de drie St. Elisabethsvloeden in de 15^de eeuw. Tijdens de Kleine IJstijd (14^de-19^de eeuw) werd er vanuit de overheid niets aan dijkherstel gedaan. De doodarme bevolking die leefde van turf-en zoutwinning verloor eeuwenlang telkens weer have en goed door overstromingen. De Doeverense Sluis, een uitwateringssluis, en stuwen in de Maas boden vanaf 1740 (in de Franse tijd, toen Rijkswaterstaat werd opgericht) enig soelaas. Verdere verbeteringen volgden in de 19^de eeuw (o.l.v. baron Krayenhoff) maar de ‘Ramp van Nieuwkuijk’ in 1880 moest plaatsvinden voordat er echte maatregelen werden getroffen. In de 20^ste eeuw werd de Maas aangesloten op de Bergse Maas, in Engelen kwam een schutssluis en het afwateringskanaal van Den Bosch naar Drongelen werd gegraven. Bij Lith kwam een stuw (plan van ir. Lely) en bij Gansoyen een gemaal. De Maas werd genormaliseerd: bochten afgesneden en vaargeulen uitgediept. In de 21^ste eeuw werden polders aangelegd als de Moerputten en het Bossche Broek en ‘waterbergingswerken’ als Vlijmens Ven en  Engelermeer. Voor een ècht veilig heem zou er nog 34 miljoen kuub water moeten worden geborgen!
Een Wonderbare Moeder en wonderschoon beeldhouwwerk in Elshout
De vierde bijeenkomst, op 9 december,  bestond uit een excursie naar het ‘Mariadorp’ Elshout en werd geleid door Toon Groot, redacteur van Plekbord en kenner bij uitstek van Elshouts historie als Mariabedevaartplaats (die bestaat sinds de 12^de eeuw) en het werk van de Elshoutse beeldhouwer en houtsnijder Hendrik van der Geld (1838-1914). Zijn expressieve, verfijnde beelden en sculpturen zijn te bewonderen in de neogotische parochiekerk van Sint-Jan Evangelist en in de kapel van de Wonderbare Moeder. Een andere beroemde zoon van Elshout, bisschop Tiny Muskens, wordt geëerd met een plaquette aan de voorgevel van de kerk. Een monumentje tegenover de kerk herinnert aan de moed van Elshoutse inwoners die in het laatste jaar van WO II aan 47 geallieerde militairen een veilige onderduik boden, praktisch onder de neus van de bezetters.
Geslaagd!
Voor de vijfde bijeenkomst, op 12 december, kwamen de cursisten samen in de heemkamer van bibliotheek Vlijmen waar Frans van Noppen een bondige samenvatting gaf van de hele basiscursus waarna hij de examinandi een uitdagende multiple choice quiz voorlegde waarin ze hun door ijver en oplettendheid verzamelde kennis konden testen. Of iedereen er zonder spieken doorheen zou zijn gerold blijft de vraag. Maar het bonuspunt dat je kreeg als je Frans’ (extra curriculaire) zeer boeiende lezing over de molens in ons heem had gevolgd, betekende voor velen de reddende stap naar een voldoende. Op de groepsfoto van Ad Hartjes staat de hele klas te glimmen… Iedereen kon met een stijlvol ontworpen certificaat naar huis! Maar niet voordat Gien van Wijk, vicevoorzitter van de HKK, zijn presentatie had gegeven over de ’Gemeente Heusden in kaart en beeld’, de laatste lezing van deze basiscursus – met een stroom aan informatie, goed voor meerder presentaties.
    Daarop kunnen – en willen –  we verder in 2024!

NIEUW STRAATNAAMBORD in VLIJMEN
De Protestantse Gemeente Vlijmen-Hedikhuizen heeft met de HKK Onnsenoort samengewerkt om de naam van de eerste gereformeerde bedienaar van de Grote Kerk in Vlijmen, dominee Voetius, in het straatbeeld van Vlijmen terug te laten keren.

Gisbertus Voetius  (als Gijsbert Voet in 1589 geboren in Heusden) is beroemd geworden als hoogleraar Theologie in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en schreef (samen met C. A. de Niet) zijn destijds in heel Europa bekende en bewonderde hoofdwerk ‘De praktijk der godzaligheid’.

Als heel jong predikant doet hij zijn intree in 1611 in Vlijmen, waar dan 34 lidmaten van de reformatorische Kerk wonen maar dat aantal was verdubbeld toen hij in 1617 werd beroepen in Heusden, waar hij tot 1634 predikant was. Daarna vervulde hij zijn taak als predikant maar vooral als hoogleraar Oosterse talen en Theologie in Utrecht. Hij stierf in 1676.
(Zie ook het artikel over ds Voetius in MGT, jrg.1964; archief Heemkamer HKK Onsenoort. Of bij Brabants Erfgoed.)

Op 10 december 2023 werd het straatnaambord Ds Voetiusplein met enig ceremonieel officieel in gebruik gesteld door wethouder Jeroen van den Bosch,  met assistentie van ds Margo Trapman en Adrie Verboord, voorzitter HKK Onsenoort.

NIEUWE  THUISBASIS voor HEEMKAMER ONSENOORT in BIBILIOTHEEK VLIJMEN
Op 28 oktober 2023 werd officieel een nieuw samenwerkingsverband gestart tussen twee belangrijke educatieve instellingen in de gemeente Heusden, de Heemkundekring Onsenoort en de locatie Vlijmen van de Bibliotheek Heusden, die de nieuwe home base is geworden van de HKK.

De historische locatie van de Heemkamer in de monumentale toren van Abdij Mariënkroon voldeed niet meer aan de huidige veiligheidseisen maar dat gaf ruimte voor een nieuwe samenwerking met de Bibliotheek, al kostte het voorbereidende proces veel tijd en hoofdbrekens.

Dat deze samenwerking bijzonder kansrijk is, heeft zich nu al bewezen! De letterlijke en figuurlijke laagdrempeligheid van een dorpsbibliotheek geeft veel meer mensen de gelegenheid om kennis te maken of zich verder te verdiepen in de geschiedenis van hun eigen omgeving. En het stimuleren van historisch besef is een gemeenschappelijk educatief doel van Bibliotheek en Heemkundekring.

Bibliotheken hebben zich in onze tijd ontwikkeld van uitleencentrales van boeken tot multimediale informatieve centra. Onze Heusdense Bibliotheek heeft zich tevens volgens de opdracht van haar subsidiegever, de Gemeente, met succes toegelegd op haar taak van ‘verbinding creëren’ door een  uitnodigende sociale omgeving te scheppen voor de inwoners en samenwerking te zoeken met andere gemeentelijke organisaties, zoals bijvoorbeeld de HKK Onsenoort.

Heemkundekring Onsenoort benadrukt voortdurend en metterdaad dat samenwerking altijd meerwaarde oplevert, dus deze nieuwe samenwerking lag eigenlijk voor de hand. De educatieve verwantschap is ook duidelijk: haar doel is om op eigentijdse en aantrekkelijke manieren de interesse te bevorderen van de bewoners voor hun eigen heem. Kennis van onze eigen omgeving legt immers de basis voor onze kennis van de algemene Nederlandse en Europese geschiedenis.

De samenwerking is vanaf nu een dagelijkse realiteit geworden: de Heemkundekamer staat voortaan altijd open voor alle bezoekers van de bibliotheek tijdens de openingsuren en ’s avonds voor de bezoekers van de lezingen en cursussen die de HKK organiseert. De Heemkundekamer dient voor àlle bibliotheekbezoekers – ook voor niet-leden van de HKK – als informatiecentrum over ons heem, terwijl bestuursleden van de HKK tijdens bepaalde dagdelen als vraagbaak fungeren bij het raadplegen van documenten (die overigens zeer toegankelijk zijn gerangschikt) of het geven van adviezen voor persoonlijk onderzoek in de archieven. Ook is de Heemkamer een permanente expositieruimte waar iedereen gratis en zonder museumkaart kan binnenlopen om te genieten van verrassende historische foto’s en (oer)oude objecten die werden gevonden in de bodem van onze eigen plek of gebruikt door de bewoners van ons heem.

Alles bij elkaar: een fantastische nieuwe  ‘place to be’ aan de Burgemeester Zwaansweg 2 in Vlijmen!

Debuut Theatergezelschap HKK Onsenoort op Openpodiumfestival OpTreden
Dat HKK Onsenoort van alle markten thuis is, bleek weer eens tijdens de zomeravonden van 2 en 3 juni 2023 in Hedikhuizen, waar dit jaar het zestiende Openpodiumfestival van Heusden plaatsvond. Tijdens dit festival geven bekende en onbekende muzikanten, zangers, dansers, dichters, schrijvers en toneelspelers (die een link hebben met Heusden) een voorstelling op de mooiste en sfeervolste plekjes in één van de kernen van de gemeente, waar honderden bezoekers kunnen worden ontvangen. Deze lopen dan van de ene ‘geheime locatie’ naar de andere, voor nieuwe verrassingen.
De gemeentelijke culturele stichting OpTrede had dit jaar o.a. Heemkundekring Onsenoort uitgedaagd om een voorstelling te verzorgen. Die handschoen heeft de HKK samen met Het Heesbeens Toneel opgepakt. En hoe!
Zij brachten een hilarische eenakter ten tonele over het jaar 1862, toen het fort van Hedikhuizen in aanbouw was: een militair weermiddel ter bescherming van de Hedikhuizense Sluis tegen buitenlandse indringers. Koning Willem III zelf zal de bouw komen inspecteren. Een historische gebeurtenis in ons heem, verweven met de vaderlandse en Europese geschiedenis. Lering en vermaak tegelijk!.
De HKK-leden onder de toeschouwers zagen  op een uitgezochte locatie met uitzicht op het Fort tot hun verrassing burgemeester Machiel van Hooft van Hedikhuizen op het podium verschijnen… in de persoon van hun eigen voorzitter Adrie Verboord. Met zijn ‘hoge zijje’, zijn regenteske welbespraaktheid en dito zelfvoldane houding was hij een naturelle 19de-eeuwer. Hij pakte het probleem van de nog ontbrekende bewaking van het fort  – een omissie die de gouverneur des konings, jonkheer Bosch van Drakestein, hem heftig verweet – voortvarend aan. Luidkeels ondersteund door een verdacht hedendaags ogende adjudant zette hij een rekrutering onder het publiek op touw.  En dat bracht een aantal hilarische liefhebbers op het podium. Een kandidaat die afgewezen werd, een buitengewoon inventieve boer met helaas maar één arm werd briljant vertolkt door de redacteur van HKK’s nieuwsbulletin, Toon Groot. Een militant dametje, rechtstreeks opgemarcheerd  vanuit het hooiland, maakte de cirkel van het stuk rond: de bewaakster van het fort was gevonden! Een symbolische knipoog naar het nu, vanuit een tijd dat de Vrouwenbeweging nog in diepe sluimering lag.
Driewerf hoera voor de HKK!

EDUCATIECOMMISSIE HKK  actief op Bendefestijn 2023 op Mariënkroon
Voor de eerste keer werd het festival van de Stichting Bende van de Witte Veer in Nieuwkuijk op 3 en 4 juni georganiseerd op het landgoed van Abdij Mariënkroon, zeer vertrouwd terrein voor onze Heemkundekring Onsenoort, vernoemd naar het voormalige kasteel op deze plek.
Voor het eerst ook leverde de HKK Educatiewerkgroep hieraan een bijdrage, die enorm in de smaak bleek te vallen bij vooral de jongste bezoekers. Zij mochten onder de vakkundige leiding van vrijwilligers van de HKK aan de slag met leer, sisal en tin. Bert van Keulen leerde ze sierlijke buideltjes en stoere polsbanden maken van leer uit de Langstraat en Johan van den Ossenblok bracht ze de beginselen van het touwslagersvak bij. Trots dartelden de kids – opmerkelijk veel van hen van buiten Brabant – met hun eerlijk verworven buit rond tussen al het geboefte dat al of niet aan terechtstelling of schandpaal was ontsnapt en dat ook tussen de theateracts volmaakt in de rol bleef van bendelid, landloper, bedelmonnik of veldwachter. Die hadden de jonkies heel wat interessants te melden over de ruige tijden van drie eeuwen geleden. Ook verder op het  ‘Ambachtenveld’ keken kinderen gefascineerd toe bij werkzaamheden als die van de spinster, de pottenbakker en vooral de smid: het vuur kon ze – bij alle hitte van de zon – niet hoog genoeg oplaaien. En die zon zelf mochten ze van ‘dichtbij’ maar goed beschermd door filters bekijken door de telescoop van sterrenkundige en HKK-vrijwilliger Willem Schot. Het universum was ook te bewonderen in de stand met ruimte-atlassen waar René Esser van de Werkgroep Sterrenkunde van de HKK op zijn post was. Een ander HKK-lid, John Schellekens , die zijn sporen heeft verdiend als amateurarcheoloog die heel wat vondsten op het kasteelterrein heeft gedaan, beheerde de koele ‘Schervenschuur’ waar jong en oud even bijkwam met een ijsje dat ze in het ‘Bizarre Bende Bos’ hadden gescoord, terwijl ze keken naar de resten van alledaagse gebruiksvoorwerpen uit de achttiende eeuw en luisterden naar de verhalen erbij.Met ander ‘ouwerwets’ maar nog steeds actueel keukengerei – stampers en pollepels – mocht iedereen ook muzikaal aan de slag: bij de show van HHK-lid en ‘meest ouwerwetse boerin van Vlijmen’, Marie van de Middelhaai. Ze liet haar publiek – van deftige, gekostumeerde dames uit het oude Heusden tot aanvankelijk wat onwennige jongeren van nu – de ritmische begeleiding verzorgen en het refrein meezingen van haar Petozzi cantate: over de kwaliteiten van bekende en vergeten  stamppotten… en dat smaakte naar meer.
Volgend jaar weer een Bendefeest met heemkundebijdragen: zelfde tijd, zelfde plaats en zelfde enthousiasme? Graag!

Marie van de Middelhaai geridderd op Koningsdag 2023
Vlijmens meest ouderwetse boerin, Marie van de Middelhaai alias Marja Kivits, is – op gepaste afstand – door koning Willem-Alexander tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau geslagen.

Marie kreeg deze hoge onderscheiding vanwege het bijzondere karakter van haar vrijwilligerswerk dat tot doel heeft haar historische boerderij in stand te houden en zoveel mogelijk mensen te informeren over het 19^de-eeuwse boerenleven in ons heem. Ze doet daartoe al 20 jaar mee aan de landelijke Open Monumentendagen door haar prachtige boerderij uit 1650 die in 1890 luxe is verbouwd en sindsdien nauwelijks meer is veranderd op die dagen gratis voor publiek open te stellen. Ook geeft zij op verzoek aan groepen of groepjes rondleidingen in haar ‘levende museumboerderijke’ en haar ‘groene biotoop’.
Ze treedt binnen en buiten de gemeente op met liedjes en verhalen van vroeger, in dialect en zijzelf in vol ornaat: de dagelijkse Brabantse boerendracht van toen met daarbij – voor bijzondere gelegenheden- de prachtige (antieke) Vlijmense muts. Ook de bewoners van huize De Herbergier bezorgt ze fijne uurtjes door hen met haar liedjes en meegebrachte ouderwetse spullen terug te voeren naar een tijd die hun vertrouwder is dan de dag van vandaag. Haar wekelijkse columns over oude tradities en gewoonten schrijft ze ook in dialect, met leerzame voetnoten.
Zo draagt ze op heel eigen wijze bij aan de groei van het cultuurhistorisch besef van de inwoners van ons heem. Het belang van haar bijdrage aan het behoud van immaterieel cultuurhistorisch erfgoed overstijgt ook de gemeentegrenzen. Met haar jarenlange, op wetenschappelijke wijze aangepakte onderzoek naar de dialecten van Vlijmen, Haarsteeg en Nieuwkuijk heeft ze ook de Nederlandse taalwetenschap een dienst bewezen. Haar cultuurhistorische dialectwoordenboek, een uitgave van de HHK Onsenoort en een standaardwerk van ‘gewicht’ zou behalve een ridderorde ook een eredoctoraat verdienen!

Lintjes Regen voor onze HKK Onsenoort-leden
– Marja Kivits (alias Marie van de Middelhaai) uit Vlijmen (61 jaar)
Ridder in de Orde van Oranje Nassau
– Jeroen van den Bosch uit Vlijmen (54 Jaar)
Lid in de Orde van Oranje Nassau
– Ton van Dijk uit Drunen (80 Jaar)
Lid in de orde van Oranje Nassau
Meer informatie staat in het Plekbord extra van april 2023.

Geke van de Merwe -Wouters :  Winkeliers van weleer aan het woord
Op 14 april 2023 presenteerde Geke van de Merwe onder zeer grote belangstelling,  waaronder bijna alle geïnterviewden, de burgemeester en het bestuur van de HKK,  in De Open Hof te Heusden haar nieuwste boek. Hierin heeft de auteur, een ervaren journaliste (voor o.a. het Brabants Dagblad en het Nieuwsblad voor het Land van Heusden en Altena) en een kenner van de historie van ons heem (ze schreef o.m. over de Stadhuisramp van Heusden) een vijftigtal ondernemers en hun familie aan het woord gelaten. Winkeliers die al vanaf ca. 1950 adverteerden en grotendeels tussen 1970 en 2010 actief waren in alle kernen van de gemeente Heusden.

Kruideniers, bakkers, slagers, kappers, bloemisten, juweliers, drogisten en boekverkopers; vis-, tabaks-, zuivel-, groente-, meubel-, schoenen-, kleding-, lederwaren-, rijwiel-, manufacturenhandelaren; eigenaars van supermarkten, verf- en behangzaken, sanitair winkels, fotostudio’s, warenhuizen, dierenwinkels, huishoudelijke artikelen-, speelgoed- en geschenkwinkels; zaken voor elektrotechniek en materialen…De zeer diverse ‘middenstand’ van weleer.
Oorzaak van de verdwijning van de typische dorpswinkel was het oprukken van de grote winkelcentra met vestigingen van landelijke winkelketens en mega supermarkten omdat mensen per auto hun boodschappen konden gaan doen.

De auteur is op zoek gegaan naar de geschiedenis van de mensen achter deze ‘winkels van vroeger’. Zij heeft de verhalen over hun successen en tegenslagen, hun trots en hun zorgen en de verbondenheid met hun klanten opgetekend uit hun eigen mond of die van hun naasten. Een feest der herkenning voor bewoners van de kernen van toen en een boek dat die herinneringen levend kan houden voor de jongere generaties. Ook een heerlijk leesbaar boek van een auteur die zelf zegt: “Schrijven is mijn levenspassie: mensen ontmoeten , de verdieping zoeken en schilderen met taal”. Hopelijk is het niet haar laatste publicatie, al kondigde de schrijfster het wel zo aan.

Geke van de Merwe-Wouters, Winkeliers van weleer aan het woord. Uitgegeven door HKK Onsenoort 2023, ca. 250 blz., harde kaft, is te verkrijgen in de webwinkel van de HKK en de vaste verkooppunten: Zin in boeken te Heusden, Sikkers in Drunen en Het ijs-en taartmoment in Vlijmen.

Een nieuwe homebase voor onze heemkundekring
Vanaf 14 april 2023 heeft de HKK Onsenoort een nieuwe thuisbasis gevonden in de Bibliotheek Vlijmen. Op die dag tekenden het bestuur van de heemkundekring en de directeur van de Vlijmense bibliotheek het huurcontract. De HKK heeft daarmee haar oude nest in de toren van abdij  Mariënkroon in Nieuwkuijk verlaten en houdt haar vergaderingen vanaf half mei in wat vroeger de ‘jongerenhoek’ was van de bibliotheek. Die plek wordt nu ook de inloopplaats voor  leden op de donderdagochtend. De Werkgroep Sterrenkunde Heusden die vanaf haar oprichting  vijf jaar geleden haar basis had op het terrein van Mariënkroon is inmiddels gestart met haar bijeenkomsten in de bibliotheek.  De heemkundekring wordt met deze verhuizing een stuk ‘zichtbaarder’, om te beginnen voor de bezoekers van de bibliotheek. En de bibliotheek zal er een nieuw publiek door gaan aantrekken.
Toch een grote stap: van een indrukwekkend oud gebouw in het groene hart van ons heem, waar de Paters Cisterciënzers 75 jaar geleden de HKK Onsenoort hebben opgericht naar een eigentijds cultureel trefpunt in het dorp. Gaat daarmee geen vleugje magie verloren? Zullen de leden geen heimwee krijgen naar de krakende planken van de heemkamer waarin zij na de restauratie van de monumentale toren in de jaren ’90 een eigen ruimte mochten inrichten? Hopelijk maar ook  zeer waarschijnlijk niet. Het thuisgevoel in de toren werd immers de laatste decennia wel versterkt door diverse, goed bezochte exposities van archeologische vondsten in de omgeving van de abdij, maar is geleidelijk aan ook losgelaten in het proces van de groeiende activiteiten door het hele heemgebied heen. Activiteiten die de bekendheid van de HKK Onsenoort zeer ten goede zijn gekomen.

Dialectcafé Langstraat
De lokale dialecten vormen voor HKK Onsenoort een belangrijke pijler onder haar werkgebied. De grote variatie binnen een regio en zelfs al binnen één gemeente maakt het onderzoek ervan verrassend en boeiend.  Zelfs in kernen die naaste buren zijn, blijken zowel de klank- als de betekenisverschillen soms opvallend. Als wij als liefhebbers zowel overeenkomsten als verschillen binnen ons eigen kleine dialectgebied nader onder de loep nemen, proberen we die ook graag te duiden. Met de hulp van experts, professionele of amateurtaalkundigen, kunnen we soms een verklaring vinden voor de oorzaak van die variaties. Lukt dat dan is dit de kers op de taart!

Maar nog leuker is het om daarbij ook eens bij de buren wat verderop te kijken, beter gezegd: te luisteren. De hele Langstraat is immers één grote dialectfamilie. In de Langstraat is daartoe zelfs een stichting opgericht: Stichting Langstraats in Woord en Beeld. Het logo van de stichting toont de Langstraat met alle daarin gelegen kernen. De stichting is voortgekomen uit de groep mensen die heeft samengewerkt aan de totstandkoming van het dialectboek ‘Wollukse Proat’. Dit was weer de vrucht van hun eerste project – dat inmiddels alweer jaren loopt – een tweewekelijkse dialectcolumn met bijpassende afbeelding in de lokale weekbladen van de Langstraat.

Onlangs is er een nieuw project van start gegaan: het Dialectcafé, georganiseerd door HKK Onsenoort, met bijdragen uit de meeste kernen van het streektaalgebied. De eerste bijeenkomst werd op 14 maart in Drunen gehouden. Tijdens deze avond vermaakten taal-en heemkundigen het publiek met hun in dialect vertelde herinneringen, liedjes, gedichten en weetjes terwijl het publiek op zijn beurt nuttige toelichting gaf bij vragen die werden gesteld. Want het werd al gauw duidelijk dat niet alleen de uitspraak van klanken in de Langstraat heel wat variaties kent maar dat ook alledaagse woorden en uitdrukkingen van de ene kern totaal onbekend waren in een andere – en dat binnen een straal van een kilometer of vijftien!

Het plan is om het Dialectcafé twee of drie keer per jaar te organiseren op steeds wisselende locaties. Van het eerste Dialectcafé heeft René Esser een filmopname gemaakt die te zien is op zijn YouTube kanaal: Esser Studio 71. Inmiddels wordt ook al gewerkt aan de opzet van een Dialect Revue, die mogelijk in 2024 een aantal keren kan worden opgevoerd in theater De Leest in Waalwijk.

Opnieuw digitaal ‘de paden op, de lanen in ’ met Bert van Opzeeland
Na het succes van zijn digitale publicatie over de zandpaden in de gemeente Heusden neemt de auteur ons mee op een tocht door de waterrijke omgeving van zijn geboortedorp in:
Vlijmen. Grote Kerk, Vlijmense Dijk en Heidijk. Bewoners, wetenswaardigheden en een stukje familiegeschiedenis.
Van Opzeeland presenteert hierin oude en nieuwe foto’s, her en der bijeen gesprokkelde verhalen en een stukje eigen familiegeschiedenis, aangevuld met historische informatie en andere boeiende weetjes over de plek waar hij als een echte polderjongen heeft rondgestruind. Zijn jeugdervaringen en later uitgebreide onderzoek hebben hem een schat
aan kennis opgeleverd, niet alleen over de natuur en de eerste bewoners van deze kant van Vlijmen maar bijvoorbeeld ook over de ruilverkaveling, de verbindingen met ‘s-Hertogenbosch, het ‘hoogwatermanagement’ van deze grote buur en de (plannen tot) gebiedsontwikkeling in de Oostelijke Langstraat.
De experts van onze Heemkundekring en talrijke andere organisaties hebben van zijn onderzoek geprofiteerd. Maar elke lezer kan genieten van zijn smakelijke, interessante en voor veel Vlijmenaren herkenbare verhalen.
Het voordeel van een digitale uitgave is dat er bestaand filmmateriaal in opgenomen kan worden, zoals in dit geval de originele of bewerkte filmpjes van René Esser. De best mogelijke illustraties!

U kunt dit tweede boek van Bert van Opzeeland bestellen op onze website www.hkkonsenoort.nl . Klik op webwinkel en daarna op digitale boeken. Klik de het boek aan en deponeer het in de winkelwagen. De afrekening is dit keer heel speciaal: u mag zelf bepalen wat u ervoor wilt betalen! De opbrengst komt ten goede aan het werk van Heemkundekring Onsenoort.
Dat is dus wat ze een win-win situatie noemen! Van harte aanbevolen.

GEMEENTELIJKE EREPENNING voor HKK Onsenoort
Tijdens de bruisende avond van 26 november ’22  waarop bestuur, vrijwilligers, leden en speciale genodigden in een geweldige sfeer afscheid namen van een geslaagd jubileumjaar waarin het 75-jarig bestaan van de heemkundekring werd herdacht, kreeg de HKK Onsenoort een paar bijzondere pluimen op zijn hoed.
De koepelorganisatie van de heemkundeverenigingen in Brabant, Brabants Heem, reikte de traditionele prijs van verdienste uit  – een beeldje van zijn oprichter Pastoor Binck – zoals aan alle aangesloten verenigingen die 75 worden. Maar dit keer ging die uitreiking met de hoogste lof gepaard: De HKK werd geprezen als een partner die respect afdwingt, niet alleen door zijn grootte maar vooral ook omdat hij zo actief en vernieuwend is.
Verrassender nog was het loflied van burgemeester Willemijn van Hees. Zij prees het initiatief van de heemkundekring om van het jubileum geen intern feestje te maken maar een jaar lang bijzondere evenementen te organiseren voor de eigen leden (800!) en alle inwoners van de gemeente Heusden. Daarbij lag het accent op de lokale geschiedenis (zoals bijvoorbeeld in de projecten ‘heemkamertjes’ en het ’historisch plaatjesboek’) waardoor naast de trouwe supporters ook een nieuw en breed publiek van geïnteresseerden werd aangetrokken.
Zij toonde zich ook bijzonder tevreden over de vruchtbare samenwerking tussen de gemeente en de heemkundekring en concludeerde: “De heemkundekring maakt zich op bijzondere wijze verdienstelijk voor onze gemeenschap”. Daarop reikte zij aan voorzitter Adrie Verboord de Gemeentelijke Erepenning uit, een ereprijs die in Heusden is ingesteld in 2008 om hen te belonen die zich op een uitzonderlijke manier voor de gemeenschap hebben ingezet. (Zie voor een verslag van deze slotavond Plèkbord nr. 11, van dec. ’22.)

Historisch plaatjesboek digitaal in de webwinkel
Het verzamelboek ‘Gemeente Heusden- meer dan 25 jaar historie’ dat in het jubileumjaar 2022 een tophit was en zeker een collector’s item zal worden, is nu ook digitaal gegaan.
Als u de vreugde van het plaatjesruilen heeft gemist maar alsnog wilt genieten van een belangrijk stuk Heusdense historie in beeld (en tekst) , download het boek dan gratis in onze webwinkel.

De Route van de Kunst in 2023
Alle (semi)professionele kunstenaars uit Drunen, Vlijmen, Nieuwkuijk, Elshout, Haarsteeg en Giersbergen die zich in november 2022 hebben aangemeld voor deelname zullen hun werk exposeren tijdens de vijftiende editie van de Route van de Kunst (RvdK).  Omdat deze editie een bijzonder tintje heeft vanwege het derde lustrum van de RvdK zijn dit keer ook deelnemers uitgenodigd uit de andere kernen van Heusden en zelfs van buiten de gemeente. Voorwaarde was dat ook zij een interessante bijdrage konden leveren.
Het worden ongetwijfeld mooie pinksterdagen voor kunstenaars en liefhebbers!

De Lokale Heemkamertjes samengevat in een schitterend Beeldverslag
Heemkundekring Onsenoort vierde in 2022 haar 75-jarig bestaan. In ieder kwartaal vond er een activiteit plaats.
Vele honderden bezoekers waren aanwezig bij een of meerdere heemkamertjes. Fotograaf Ad Hartjes heeft als actief lid van de heemkundekring alle heemkamertjes bezocht en er een boeiend beeldverslag van gemaakt.  Het geeft een mooi beeld van twee weekenden bijzondere Heusdense historie.

Uitbreiding website met collectie monumenten
Op dit moment wordt er gewerkt aan het plaatsen van beeldmateriaal en documenten in een digitaal archief bij Brabant Cloud van Erfgoed Brabant. Het deel wat al voor de leden en het publiek beschikbaar is, is het resultaat van de Werkgroep Monumenten. Deze werkgroep heeft de afgelopen 1½ jaar bijna 500 Rijks,- Gemeente- en “Onsenoort”-monumenten beschreven en gefotografeerd.
De collectie kan worden bekeken via een nieuwe pagina onder de knop “Archief / Beeldmateriaal & Monumenten” op onze eigen website waarbij je via menu’s aan de zijkant heel snel een bepaalde groep kunt selecteren. Als je een monument selecteert (uitgebreide PDF-weergave), komt er in veel gevallen extra tekst beschikbaar.

Historisch Heusden in 100 verhalen
Dit boek is een bundeling van honderd verhalen die Bart Beaard vanaf april 2020 samenstelde en die merendeels gepubliceerd zijn in Weekblad Heusden.
Het boek gaat over bedevaarten en over een conservenfabriek. Over kunstenaars en over een waarzegster. Er komen bierbrouwers voorbij, koekenbakkers en oorlogshelden. Maar ook natuurgebieden, kerken, fabrieken en boerderijen. Alles met één gemene deler: het boek bestrijkt alle kernen van de voormalige gemeenten Drunen, Heusden en Vlijmen, ofwel het werkgebied van de Heemkundekring Onsenoort.
Klik hier om de flyer te lezen en/of kijk in de webwinkel voor de bestelinformatie.

Van Uithof naar Natuurpoort
Giersbergen, een Brabants gehucht uit 1244
In een nieuw boek beschrijft Kees van den Oord voor het eerst de schilderijen, de foto’s, de sport, de recreatie, het landschap en de flora en fauna in en rond Giersbergen. De voormalige middeleeuwse uithof is veranderd in een druk bezochte natuurpoort voor wandelaars, fietsers en ruiters die genieten van de groene oase tussen Tilburg, Waalwijk en ’s-Hertogenbosch.
Klik hier om de flyer te lezen en/of kijk in de webshop voor de bestelinformatie.

HKK en Brabant Cloud
Lees meer over het digitaal archief van de Heemkundekring op deze website: Erfgoed Brabant / Brabant Cloud

Middelhaai_woordenboek

HKKO_Nieuws_juli